|
Om
språk, rim og reglar
Sjølv om eg ikkje deler Bjørn Kristen Ørbæk sitt syn på språk og
språkpolitikk, kan eg følgje og skjønne mykje av det han vel å ytre
seg om i HA.
JENS
HAUGAN
førsteamanuensis i norsk, Høgskolen i Hedmark
________________________________________
DEBATT
Og eg
har absolutt sansen for språket og stilen hans - som éin mogleg
variant innanfor den rike språkfloraen som vi trass alt har i Noreg
på grunn av den relativt demokratiske og opne linja ein har ført i
språknormeringspolitikken så langt. Ørbæk kan altså fritt velje sin
skriftnormal, og det same kan eg gjere, og vi er då begge heilt
openbert representantar for språkleg mangfald og toleranse i
Noreg.
Tynt argument
Men Ørbæk sitt innlegg i HA 25. april må eg likevel få kommentere.
For det første er det vel eit heller ”tynt” argument å reklamere for
riksmål og ei fast og einskapleg skriftnorm, fordi ein kanskje
skulle ha behov for rimord til ”hobbykunst”. Det skal ikkje meir enn
enkel matematikk til for å vise at ein potensielt sett kan finne
mange fleire rimord når ein har parallelle former (i bokmål t.d.
fortidsformene laget/laga/lagde). Dvs. at det vil vere
mange fleire som vil kunne drive med den ”beskjedne hobbykunst” å
rime og uttrykkje seg poetisk på ein eller annan måte. Og det må då
vere bra for det språklege og litterære mangfaldet. Men eg vil også
peike på ei anna side ved Ørbæk sitt syn om blandingsspråk, gammalt
og nytt og kva som eventuelt er riktig eller vakkert.
Vanskeleg
Normering av skriftspråk er ei vanskeleg oppgåve; og denne oppgåva
er spesielt vanskeleg i Noreg pga. historiske hendingar og den
sterke stillinga som dialektane har. Det er mange ting ein må ta
omsyn til. Slik situasjonen er i dag, prøver skriftspråka våre å
handtere påverknaden frå bl.a. dansk, svensk, tysk og engelsk i
tillegg til dialektane. Ein kan ha mange meiningar om kva som den
beste måten å ”lage” eit skriftspråk på, men vanlegvis vil ein prøve
å ha eit funksjonelt skriftspråk, som dei fleste kan akseptere som
”sitt” skriftspråk. Dei fleste i Noreg vil elles bruke ein dialekt
som sitt daglege språk, og det har heilt sidan ein byrja med
språknormering, vore eit prinsipp å ta utgangspunkt i munnleg tale,
når ein prøvde å normere skriftspråka. I den augneblinken Staten har
vedteke ein skriftnormal, er denne normalen per definisjon ”riktig”
eller ”korrekt” i offentleg samanheng. Men det er ikkje det same som
å seie at den eine eller andre forma i dei ulike dialektane er rett
eller galen.
Gammalnorsk
Eg
vil kommentere Ørbæk sine døme der han meinte at berre laget,
bygget og saget var akseptable fortidsformer av verba
lage, bygge og sage. Verba laga og saga
høyrde i gammalnorsk til klasse 1, som i fortid enda på –að +
enda ei ending. I tredje person eintal ville desse verba altså bli
bøygde som lagaði og sagaði. Verbet byggja
høyrde derimot til klasse 3 og blei bøygd byggði. I dagens
bokmål kan ein velje å bøye desse tre verba som klasse 1 eller 3.
Grunnen til at lage og sage i mange dialektar skifta
til å bli bøygde som byggje, er rett og slett den trykklette
vokalen a i midten. Verba blei dregne saman til lagði
og sagði, og ein kunne dermed ikkje skilje dei frå verb i 3.
klasse. Denne typen analogi finst på mange område i språket, og det
er òg grunnen til Ørbæk berre aksepterer bygget som einaste
form, trass i at denne forma faktisk er ”ukorrekt” reint etymologisk
sett.
Møter seg sjølv i døra
Det er svært vanskeleg å diskutere språk og haldningar til språk
utan at ein møter seg sjølv i døra før eller seinare. Dei som har
fått ansvaret for å normere skriftspråka våre, gjer nok så godt dei
kan i forhold til den ”umoglege” oppgåva dei sit med. Vi har to
offisielle norske skriftspråk, og vi kan ofte velje mellom fleire
bøyingsformer. Vi er heldige som har så mange ulike måtar å
uttrykkje oss på. Og eg vil prøve meg på litt ”beskjeden hobbykunst”
og sende Ørbæk eit lite dikt som eit ”illustrerande eksempel” på at
det finst dei som kanskje reagerer på at nokon er for ”enhetlig” og
”tradisjonell” nokon gonger:
Lat vårt språktre mot himmelen rage,
ikkje drep det ved å sage,
la blad og greiner få vakse fritt,
då kan det blomstre og vere ditt og mitt. |